Żeby nie było wątpliwości – będzie tu tylko mowa o datowaniu kamieni postawionych między X a XII wiekiem. Wiadomo, że zawsze można przeanalizować inskrypcję i pod tym kątem oszacować wiek kamienia, ale to wyższa szkoła jazdy. Tak naprawdę wstępnej oceny wieku może dokonać każdy, jeżeli tylko zapozna się z kilkoma pomocnymi wskazówkami.
Pierwsza zasada jest dość prosta – kamienie, na których zamieszczono jedynie prostą inskrypcję, bez żadnych upiększeń, są starsze niż te dodatkowo zdobione. Jeżeli mamy do czynienia z kamieniem, gdzie runy wyryte są w prostych, równoległych rzędach, to z dużym prawdopodobieństwem będzie to kamień runiczny postawiony w okresie około 980 – 1015, chociaż są też nieliczne – zarówno starsze jak i młodsze – wyjątki. Przykładowy kamień runiczny ilustrujący powyższy opis wygląda tak:
Kamień z Karlevi, Olandia; źródło: Wikipedia
Jeżeli wokół inskrypcji będzie wił się szlaczek przypominający jakieś runiczne zwierzątko, to jest to sygnał, że niewątpliwie mamy do czynienia z kamieniem runicznym z minimum XI wieku. Najczęściej to ”zwierzątko” umownie – chyba z braku możliwości jednoznacznego określenia zamiaru artysty - nazywa się smokiem albo wężem. Taki runiczny wąż czy inny smok ma zawsze bardzo charakterystyczną głowę, która dużo nam mówi o wieku inskrypcji. I tak, jeśli pokazana jest ona ”z lotu ptaka” tzn. widzimy oba oczka stwora, to czas wyrycia kamienia można wstępnie określić na lata około 1010 - 1050. I tu znajdą się pewnie wyjątki, ale ogólnie można powiedzieć, że taka starsza forma węża runicznego zanika w połowie XI wieku. O ile do pierwszego przykładu wystarczył jeden kamień, to tutaj pozwolę pokazać sobie dwa różne warianty:![]()
![]()
Kamień z Gripsholm, Södermanland; źródło: Wikipedia
Kamień z Måby gård, Uppland; źródło: Wikipedia
Przy drugim kamieniu widzimy też dodatkowe ozdobniki, ale o tym później - póki co zostajemy w temacie runicznych zwierzątek. Jak już wspomniałam, głowa z dwoma oczkami zanika w połowie XI wieku, ale nie znaczy to wcale, że nikt już nie ryje smoczych głów - po prostu zmienia się perspektywa i węże prezentuje się teraz "z profilu". Czyli widząc runicznego smoka z jednym tylko oczkiem możemy być wstępnie pewni, że kamień mógł powstać gdzieś między początkiem XI wieku a rokiem 1130. Ale jednookie zwierzątko to jedno, jeśli spojrzymy na inne elementy kamienia runicznego, możemy jeszcze dokładniej określić jego wiek, ponieważ jak i w sztuce wikińskiej, tak i na kamieniach runicznych możemy podziwiać style Ringerike i Urnes.
Zacznijmy od starszych kamieni czyli tych w stylu Ringerike. Iskrypcje runiczne tego typu datuje się na lata 1010 - 1050, czyli idealnie w okresie występowania dwuokich smoków runicznych. Charakterystyczny jest tutaj pyszczek smoka Z reguły otwarty z krótką wargą dolą i silnie rozbudowaną wargą górną. Nasz runiczny stworek często ma też uszy, albo przynajmniej jedno ucho. Samotne oczko jest okrągłe i można zaobserwować też coś w rodzaju nosa. Nóżki nie występują, ze to ogonek jest często zwinięty w takiego jakby ślimaczka. Zresztą może spójrzcie sami: ![]()
Kamień z Angarn, Uppland; źródło: Wikipedia
Taki ogon może też dzielić się na końcu na dwa albo więcej ogonków:
Kamień z Tjusta, Uppland; źródło: Wikipedia
Te powyższe kamienie runiczne to przykłady starszego stylu Ringerike, dla młodszego charakterystyczna jest linia biegnąca od ucha aż gdzieś mniej więcej do ”nosa” naszego runicznego stwora. Dla zilustrowania posłużę się przykładem:
Są też inne różnice: oko może wprawdzie nadal być okrągłe, ale częściej ma raczej kształt łezki, nierzadko zobaczymy nawet kropkę w środku oka. Górna część pyszczka robi się bardziej wyostrzona, szczególnie widać to po ”nosie”; z kolei dolna warga tworzy taki jakby półokrąg. Ciężko to opisać, ale myślę, że patrząc na zdjęcia dobrze widać te charakterystyczne elementy; może jeszcze jeden przykład:
Kamień z Vallentuna, Uppland; źródło: Wikipedia
Nóżki praktycznie nie występują, jak już trafi się jakiś wyjątek to są one króciutkie i zaokrąglone.
To tyle jeśli chodzi o najważniejsze elementy kamieni pierwszej połowy XI wieku. Od roku około 1050 mamy już do czynienia z najstarszymi kamieniami runicznymi w stylu Urnes ale o nim w drugiej części.
źródła:
Enkosen, Lars Magnar, Vikingarnas egna ord, Historiska Media 2003
Gräslund,
Anne-Sofie, Dating the Swedish Viking-Age rune stones on stylistic groundsMuseum Tusculanum Press, 2006
Wikipedia