Kalendarz runiczny był skandynawskim tworem powstałym na bazie kalendarza juliańskiego – o ile w Europie kalendarz kościelny zawierał łacińskie cyfry i litery, to w Skandynawii zastąpiono je znakami runicznymi. Runy te częściej ryto na długich drążkach, dlatego też kalendarze runiczne nazywano również kijami runicznymi. Najczęściej spotykane egzemplarze przypominają kształtem miecz albo deskę z wyrytymi runami. Mogły to też być pojedyncze drążki albo deski połączone w większą całość. Kalendarze runiczne wykonywano nie tylko z drewna – znamy też egzemplarze z kości albo rogu, a nawet wykonane na pergaminie. Zdarzało się też, że kalendarz po prostu ryto na ścianie domu.
![]()
Kije runiczne z Muzeum Historycznego w Lund; źródło: Wikipedia,
Kije runiczne z Muzeum Historycznego w Lund; źródło: Wikipedia,
Kalendarze runiczne wydają się być typowe dla Szwecji – poza nielicznymi egzemplarzami z południowej Norwegii wszystkie znane (a zachowało się ich około tysiąca) pochodzą z terenu Szwecji. W Norwegii i Danii używano wprawdzie podobnych kalendarzy z tą jednak różnicą, że zamiast run ryto kreski na oznaczenie dni tygodnia. Kalendarze tego typu nie były jednak charakterystyczne jedynie dla Skandynawii – identycznych używano też w Środkowej i niektórych krajach Zachodniej Europy; na tym tle wyróżnia się tylko – właśnie ze względu na rodzaj zastosowanych symboli – szwedzki kalendarz runiczny.
Kalendarzy tego typu używano w kraju z całą pewnością od XIII wieku – z tego okresu pochodzi najstarszy znany egzemplarz, wykonany z drewna cisowego tzw. kij z Nyköping; niewykluczone jednak, że z kalendarzy runicznych korzystano już wcześniej.
W literaturze szwedzkiej natkniemy się na informacje o nich już w tekście Olausa Magnusa z 1555 roku (autor poświęcił im cały rozdział; z Historia om de nordiska folken pochodzi też znany drzeworyt przedstawiający kalendarze runiczne), a pierwszy kompletny kij runiczny znajdziemy na wielkiej tablicy runicznej Johannesa Bureusa z 1599 roku.
![]()
Olaus Magnus, drzeworyt (1555); źródło: Wikipedia,
Kalendarzy tego typu używano w kraju z całą pewnością od XIII wieku – z tego okresu pochodzi najstarszy znany egzemplarz, wykonany z drewna cisowego tzw. kij z Nyköping; niewykluczone jednak, że z kalendarzy runicznych korzystano już wcześniej.
W literaturze szwedzkiej natkniemy się na informacje o nich już w tekście Olausa Magnusa z 1555 roku (autor poświęcił im cały rozdział; z Historia om de nordiska folken pochodzi też znany drzeworyt przedstawiający kalendarze runiczne), a pierwszy kompletny kij runiczny znajdziemy na wielkiej tablicy runicznej Johannesa Bureusa z 1599 roku.
Olaus Magnus, drzeworyt (1555); źródło: Wikipedia,
Dużą popularność kalendarze runiczne zyskały jednak pod koniec XVII wieku dzięki Olofowi Rudbeckowi, który w swoim dziele Atland eller Manheim napisał o szwedzkim pochodzeniu kalendarzy tego typu. Po jego publikacji starano się ożywić tradycję kalendarzy runicznych w kraju; m.in. proponowano zwolnienie z podatku osób propagujących używanie kalendarza runicznego w Szwecji. W 1630 Główny Urząd Ochrony Zabytków zapoczątkował akcję mającą na celu zebranie i badanie zachowanych egzemplarzy. Duże zasługi na tym polu miał przede wszystkim Carl D. Ehrenpreus, który nie tylko rozpoczął systematyczną ”produkcję” kalendarzy runicznych, ale też przyczynił się do rozpowszechniania licznych publikacji na temat ich używania.
W XVII wieku z kalendarzami runicznymi zaczęły konkurować drukowane papierowe kalandarze w formacie kieszonkowym; na dobre zanikać zaczęły po gregoriańskiej reformie kalendarza, chociaż zdarzały się domy, gdzie kalendarzy runicznych używano jeszcze w XIX wieku.
źródła
Runor – historia, tydning, tolkning., Enoksen, Lars Magnar, Historiska Media 1998
Nationalencyklopedin
Wikipedia
W XVII wieku z kalendarzami runicznymi zaczęły konkurować drukowane papierowe kalandarze w formacie kieszonkowym; na dobre zanikać zaczęły po gregoriańskiej reformie kalendarza, chociaż zdarzały się domy, gdzie kalendarzy runicznych używano jeszcze w XIX wieku.
źródła
Runor – historia, tydning, tolkning., Enoksen, Lars Magnar, Historiska Media 1998
Nationalencyklopedin
Wikipedia