Dla nas sprawa jest prosta – dzień i noc to dla nas jedna doba, składająca się z 24 godzin, te z kolei z 60 minut, które z dokładnością co do sekundy odmierzają nam najróżniejsze zegary; a mnie zainteresowało ostatnio, jak upływ czasu odbierali dawni mieszkańcy Skandynawii:
Chyba dla nikogo niespodzianką nie będzie, że dawny podział czasu był bardzo ściśle związany ze zmianą położenia słońca. Pojawiają się tu dwa pojęcia – eikt (l.mn. eiktir; ewentualnie też w formie eykt albo nawet öikt) i átt (l.mn.áttir; też ættíngar). Doba dzieli się na osiem równych okresów czasu – eiktir– z których każdy odpowiada trzem godzinom według naszego rachunku czasu. Każdy eikt dodatkowo dzielił się na dwie równe części – halveiktir– po półtorej godziny każda, co w sumie daje nam podział doby na 16 części, które mniej więcej odpowiadają naszym godzinom. Każdy halveiktir miał własną nazwę i ściśle związany był z konkretnym położeniem słońca na niebie; rozróżniano „dzienne” i „nocne” eiktir. W staroislandzkim spotykamy się dodatkowo z synonimem słowa eikt– átt , który znaczeniowo odwołuje się do ruchów słońca na horyzoncie (áttir jako 1/8 okręgu); wiązało się to z podziałem horyzontu na 8 części, ale temat stron świata – chociaż akurat w tym wypadku mocno związany z pojmowaniem doby – w tym momencie sobie podaruję. Ale żeby jeszcze bardziej ”geograficznie” to zamotać to dodam jeszcze, że już w literaturze staroislandzkiej pojawia się co prawda słowo stund, ale oznacza ono zwykle nie – jak to ma miejsce obecnie w językach skandynawskich – godzinę albo inną chwilę czasu, ale jakąś odległość drogi. Dopiero z wprowadzeniem chrześcijaństwa pojawiła się godzina, w obecnym znaczeniu tego słowa.
Logicznie rzecz biorąc dzień powinien zaczynać się o wschodzie słońca, ale mówimy przecież o Skandynawii, gdzie nie tylko słońce wschodzi o różnych porach w zależności od pory roku, ale też mamy okresy, gdzie słońce jest na niebie właściwie całą dobę, albo praktycznie w ogóle się nie pojawia. W takiej sytuacji początek dnia musiał być umowny – doba rozpoczynała się o 4.30.
„Dzienne” pory doby:
1 eikt: 4.30 – 7.30
4.30 – 6.00 morgon (1. halveikt)
6.00 – 7.00 miðmorgon (2. halveikt)
2 eikt: 7.30 – 10.30
7.30-9.00 dagverðarmál (3. halveikt)
9.00-10.30 landsuðr (4. halveikt)
3 eikt: 10.30 – 13.30
10.30 – 12.00 hádegi (5. halveikt)
12.00 – 13.30 mið dagr (6. halveikt)
4 eikt: 13.30 – 16.30
13.30 – 15.00 ofanveðr dagr (7. halveikt)
15.00 – 16.30 útsuðr (8. halveikt)
”Nocne” pory doby:
5 eikt: 16.30 – 19.30
16.30 – 18.00 aftansmál (9.halveikt)
18.00 – 19.30 miðr aftan/ miðaftan (10. halveikt)
6 eikt: 19.30 – 22.30
19.30 – 21.00 náttmál (11. halveikt)
21.00 – 22.30 kvöld (12. halveikt)
7 eikt: 22.30 – 1.30
22.30 – 24.00 háttatími (13. halveikt)
24.00 – 1.30 mið nótt (14. halveikt)
8 eikt: 1.30 – 4.30
1.30 – 3.00 ótta (15. halveikt)
3.00 – 4.30 miðótta (16. halveikt)
Chyba dla nikogo niespodzianką nie będzie, że dawny podział czasu był bardzo ściśle związany ze zmianą położenia słońca. Pojawiają się tu dwa pojęcia – eikt (l.mn. eiktir; ewentualnie też w formie eykt albo nawet öikt) i átt (l.mn.áttir; też ættíngar). Doba dzieli się na osiem równych okresów czasu – eiktir– z których każdy odpowiada trzem godzinom według naszego rachunku czasu. Każdy eikt dodatkowo dzielił się na dwie równe części – halveiktir– po półtorej godziny każda, co w sumie daje nam podział doby na 16 części, które mniej więcej odpowiadają naszym godzinom. Każdy halveiktir miał własną nazwę i ściśle związany był z konkretnym położeniem słońca na niebie; rozróżniano „dzienne” i „nocne” eiktir. W staroislandzkim spotykamy się dodatkowo z synonimem słowa eikt– átt , który znaczeniowo odwołuje się do ruchów słońca na horyzoncie (áttir jako 1/8 okręgu); wiązało się to z podziałem horyzontu na 8 części, ale temat stron świata – chociaż akurat w tym wypadku mocno związany z pojmowaniem doby – w tym momencie sobie podaruję. Ale żeby jeszcze bardziej ”geograficznie” to zamotać to dodam jeszcze, że już w literaturze staroislandzkiej pojawia się co prawda słowo stund, ale oznacza ono zwykle nie – jak to ma miejsce obecnie w językach skandynawskich – godzinę albo inną chwilę czasu, ale jakąś odległość drogi. Dopiero z wprowadzeniem chrześcijaństwa pojawiła się godzina, w obecnym znaczeniu tego słowa.
Logicznie rzecz biorąc dzień powinien zaczynać się o wschodzie słońca, ale mówimy przecież o Skandynawii, gdzie nie tylko słońce wschodzi o różnych porach w zależności od pory roku, ale też mamy okresy, gdzie słońce jest na niebie właściwie całą dobę, albo praktycznie w ogóle się nie pojawia. W takiej sytuacji początek dnia musiał być umowny – doba rozpoczynała się o 4.30.
„Dzienne” pory doby:
1 eikt: 4.30 – 7.30
4.30 – 6.00 morgon (1. halveikt)
6.00 – 7.00 miðmorgon (2. halveikt)
2 eikt: 7.30 – 10.30
7.30-9.00 dagverðarmál (3. halveikt)
9.00-10.30 landsuðr (4. halveikt)
3 eikt: 10.30 – 13.30
10.30 – 12.00 hádegi (5. halveikt)
12.00 – 13.30 mið dagr (6. halveikt)
4 eikt: 13.30 – 16.30
13.30 – 15.00 ofanveðr dagr (7. halveikt)
15.00 – 16.30 útsuðr (8. halveikt)
”Nocne” pory doby:
5 eikt: 16.30 – 19.30
16.30 – 18.00 aftansmál (9.halveikt)
18.00 – 19.30 miðr aftan/ miðaftan (10. halveikt)
6 eikt: 19.30 – 22.30
19.30 – 21.00 náttmál (11. halveikt)
21.00 – 22.30 kvöld (12. halveikt)
7 eikt: 22.30 – 1.30
22.30 – 24.00 háttatími (13. halveikt)
24.00 – 1.30 mið nótt (14. halveikt)
8 eikt: 1.30 – 4.30
1.30 – 3.00 ótta (15. halveikt)
3.00 – 4.30 miðótta (16. halveikt)
źródła:
Magnusen, Finn; Om de gamle Skandinavers inddelning af dagens tider; Kopenhaga 1844
Wistrand, P.G.; Indelning af dygnet samt tidvisare hos vår svenska allmoge; Stockhbolm 1910