Różdżka to wypolerowany drewniany kijek o długości około 50 cm a szerokości 2,1 na jednym i 3,4 cm na drugim końcu, znaleziony w 1949 roku niedaleko Hemdrup na duńskiej Jylandii. Jeżeli wierzyć artykułom z Fornvännen– jest wykonany z cisu. Kijek sterczał do góry, szersza część znajdowała się w ziemi, górna – ta cieńsza – była nadpalona. Różdżka znajduje się obecnie w Moesgård Museum. Datowanie, zależnie od badacza, to IX albo X wiek, maksymalnie do roku 1050. Mamy więc do czynienia z datowaniem na okres wikiński. Skąd wzięła się ta różdżka dowiecie się później. W tym miejscu chciałam pokazać kijek z Hemdrup w całej okazałości, ale miałam spory problem ze znalezieniem zdjęcia czy rysunku – poza ilustracjami z artykułów, na których się opierałam (patrz źródła) i dwoma zdjęciami z duńskiego Nationalmuseet, nie znalazłam nic więcej. Nie wiem, czy faktycznie różdżka jest tak mało popularna,czy to raczej ja słabo radzę sobie z szukaniem w duńskich źródłach – ale ten wpis mogę jedynie zilustrować zdjęciami fragmentów różdżki.
Wygląda to tak, że szersza część różdżki ma taki szlaczek, coś jakby niedomknięte romby, w których wnętrzu wyryto figury i runy. Dość trudno to opisać, łatwiej pokazać:
źródło: Korta meddelanden; Hemdrupstaven: ett redskap för medicinsk magi; Maria A. Röstberg;
Fornvännen 09
I tak, zaczynając od dołu, widzimy na różdżce coś, co obdarzeni chyba dużą wyobraźnią badacze nazywają ”zwierzęciem podobnym do psa” (osobiście obstawiałabym szczura); kawałek wyżej mamy kolejne psowate "coś" umiejscowione obok inskrypcji runicznej i ludzkiej postaci. Potem znów dwa ”pieski” oraz kolejna inskrypcja. Na samej górze wyryto triskel. W tym miejscu ważna uwaga – ta ilustracja pokazuje jednym rzutem wszystkie ozdoby różdżki z Hemdrup, ale musicie sobie to wyobrazić tak, że ten prostokąt powyżej jest zawinięty dookoła kijka, tak, jakby odkleić etykietę z butelki.
Runy znajdujące się wyżej do tej pory nie zostały odczytane, ja spekulować też nie zamierzam, skupimy się zatem na drugiej inskrypcji, tej między człowiekiem i pieskiem. Wygląda ona tak:
żródło: Danske Runeindskrifter
uan þik iba ' fiukati ' osa ' auaoubi
Czyli: Vann þik æva fiukandi, Asa æy a a ufi albo jak ktoś woli: Vann þik æva fjúkandi, Ása ey á á úfi.
Tłumaczenie zawdzięczamy Erikowi Moltke (1967): Latający nigdy ciebie nie przezwyciężył, Åse… Tłumaczenie to uzupełnił Niels Åge Nielsen (1982); według niego pełna inskrypcja brzmi: Latający nigdy ciebie nie przezwyciężył. Åse sprzyja szczęcie w walce.
Jedyną nie do końca może zrozumiałą rzeczą jest ten tajemniczy latający. Chodzi tu o stworzenie, latającego ducha czy też demona, który w jakiś sposób próbował zaatakować wspomianą Åse. Możliwe, że wyobrażano sobie, że w taki właśnie sposób atakuje choroba a, grypę łapie się właśnie po ataku latającego demona gorączki. W tym miejscu badacze odsyłają też do runicznego amuletu z Högstena, o którym już pisałam, a którego inskrypcja też ma za zadanie chronić przed jakimś latającym złem.
Według pierwszych teorii był to zwykły kij pasterski, na którym znudzony pasterz po prostu wyrył kilka rzeczy. I tak ludzka figura to wymieniona z imienia w inskrypcji Åse, która z pewnością była dziewczyną pastuszka. Obok dziewczyny na kiju znalazło się też miejsce dla uwiecznienia ulubionych pasterskich psów.
Była też próba klasyfikowania różdżki jako kijka służącego do rozsyłania wici. Wspomniany już Nielsen stwierdził, że różdżka była prezentem, który niedawno ozdrowiała kobieta otrzymała od zakochanego w niej mężczyzny.
Dopiero później pojawiła się teoria interpretująca kijek z Hemdrup jako przedmiot używany do praktyk szamanistycznych, autorstwa Ing-Marie Back Danielsson. Według jej interpretacji ludzka postać to szaman w stroju z piór, któremu towarzyszą psy albo duchy w zwierzącej postaci (a więc przy okazjihamn się tu pojawia), mające za zadanie pomóc podczas sejd.
Dopiero najnowsze teorie pozwalają nazwać kijek z Hemdrup różdżką. Miał on służyć podczas magicznych rytuałów związanych z leczeniem czy też przeganianiem choroby. Neil S. Prices interpretuje kijek jako różdżkę völvy, odwołując się przy tym do źródeł opisujących ich zastosowanie i użycie czy też wskazując inne różdżki, znane chociażby z kobiecych pochówków z Osebergu i Vestfoldu.
źródła:
Ing-Marie Back Danielsson, Hemdrup-staven - ett nytt tolkningsförslag Av, I-M. 2001. Fornvännen 96; http://fornvannen.se/pdf/2000talet/2001_073.pdf
Danske Runeindskrifter: http://runer.ku.dk/
Samnordisk runtextdatabas: http://skaldic.arts.usyd.edu.au/db.php?if=srdb&table=mss&id=19458
Korta meddelanden; Hemdrupstaven: ett redskap för medicinsk magi; Maria A. Röstberg;Fornvännen 09; http://fornvannen.se/pdf/2000talet/2009_208.pdf